صفات حروف ( استعلاء ) در قرآن

تعریف صفات حروف

به حالت های مختلفی که حرف در هنگام تلفظ در دستگاه تکلم، پیدا می کند مانند: سختی، نرمی، بلندی، تیزی و... گویند که این صفت می تواند جزء ذات حرف باشد یعنی جدایی ناپذیر که در حالات مختلف حرف (متحرک و بدون حرکت) همراه اوست و باید نشان داده شود ( صفات ذاتی مثل استعلاء، جهر، شدت، قلقله، لین، غنه، نبره ) یا اینکه در ذات حرف موجود نمی باشد بلکه بر اثر ترکیب حرف با حرکات و همنشینی با حروف دیگر، بر آن حرف عارض می گردد (صفات عارضی مثل تفخیم و ترقیق حرف راء، تغلیظ لام الله، احکام نون و میم ساکن و مد ).

از صفات ذاتی، برخی متضاد یکدیگرند که از این قرارند:

صفت استعلاء و استفال، صفت جهر و همس، صفت شدت و رخوت

و برخی دیگر غیر متضاد که فاقد صفت ضد خود هستند و عبارتند از :

صفت قلقله، لین، غنّه، نبره و...

که در ادامه موارد مذکور را آموزش خواهیم داد.

صفت استعلاء

معنای لغوی استعلاء عبارت است از برتری جویی و میل به بلندی و معنای اصطلاحی آن میل ریشه ی زبان به سمت بالا (سقف دهان ) در هنگام تلفظ برخی از حروف که عبارتند از:

ص ض ط ظ غ خ ق.

لازم به ذکر می باشد که این حروف (حروف استعلاء) با صدای پرحجم و درشت و دهان عمودی تلفظ می شوند و چهار حرف اول آن ها یعنی ص ض ط ظ از سه حرف مابقی درشت تر و قوی ترند.

صفت استفال نقطه ی مقابل صفت استعلاء است. استفال از لحاظ لغوی به معنای میل به پایین آمدن و از نظر اصطلاحی به معنای پایین آمدن ریشه زبان و دور شدن از سقف دهان هنگام تلفظ برخی از حروف است که بغیر از حروف استعلاء، مابقی حروف را شامل می شود. یعنی همه حروف به جز (ص ض ط ظ غ ق خ)