مد در قرآن

تعریف مد

مد در لغت به معنای افزودن و زیادی است مثلاً کمیته ی امداد به خاطر کمک های مالی و معنوی اضافی که به قشر فقیر و تنگدست جامعه می کند، به این نام معروف است.

مد اصطلاحی به معنای کشش بیش از حد معمول در حروف مدی است یعنی آ -  ای - او  (کشش بیش از دو حرکت).

ساختمان مد

عبارت است از حروف مدی بعلاوه ی سبب مد.

سبب مد

عواملی که باعث کشش بیش از حد طبیعی حروف مدی می گردند ( سبب مد ) عبارت است از سکون ، همزه ، تشدید که همیشه بعد از حروف مدی قرار می گیرند.

مقادیر کشش مد

الف) قَصر: به اندازه دو حرکت کوتاه یا یک الف مدی ( به اندازه بازکردن دو انگشت دست )

ب)فوق قَصر : به اندازه 3 حرکت

ج)توسّط: به اندازه 4 حرکت کوتاه یا دو الف مدی

د) فوق توسط : به اندازه 5 حرکت

ه) طول: به اندازه 6 حرکت یا 3 الف مدی 

انواع مد

•  مد اصلی:

موقعی است که پس از حرف مد هیچ سببی نیاید که به آن مد طبیعی نیز گویند. مد اصلی به میزان دو حرکت

( قصر ) کشیده می شود.

مثال:  قَالَ      نَاسِ     بُرُوجَ       کِتَابُ      سَبِیلِ

• مد فرعی:

موقعی است که پس از حروف مدی، یکی از سبب های مد ( سکون - همزه - تشدید ) قرار گیرد.

انواع مد فرعی

 الف) مد متصل

مدی است که حرف مد و سبب مد ( که همزه است) هر دو در یک کلمه ( چسبیده به هم ) قرار دارند. و میزان کشش آن، 4 یا 5 حرکت است.

مثال: جَاءَ              یَشَاءُ              سُوءُ           مَلائکَةَ 

ب) مد منفصل

مدی است که حرف مد در پایان کلمه ی اول و سبب مد ( که همزه است ) در ابتدای کلمه دوم است. میزان کشش حرف مد در این حالت، 2 یا 4 یا 5 حرکت است.

مثال: وَ مَا أدرَاکَ        إنّاَ أَنزَلنَاهُ        فِی أموَالِهِم        إذَا أرَدنَا

ج) مد عارض

مدی که سبب آن سکونی است که از خود کلمه نیست بلکه قاری و تلاوت کننده قرآن آن را إعمال می کند. که میزان کشش آن 2 یا 4 یا 6 حرکت است. ( قصر - توسط - طول)

قابل ذکر است که انواع سکون از قرار زیر است:

√سکون ذاتی: سکونی که از خود کلمه است و قاری در آن دخیل نیست.

مانند: حرف سین در کلمه یَسجُدُونَ - حرف شین در کلمه یَشکرُوُنَ

√سکون عارض: سکونی است که از خود کلمه نیست و قاری آنرا إعمال می کند.

مانند: حرف آخر در کلمه الرَّحِیمِ که در پایان آیه و با وقف توسط قاری، به  الرّحیمˆ تبدیل می گردد. 

د) مد لین

هرگاه قاری قرآن روی حرف پس از حروف واو و یاء ساکن ماقبل مفتوح، وقف کند و سکون بدهد، حرف واو و یاء ساکن کشش و مد می گیرند

یعنی حرف واو و یاء ساکن به اندازه 2 یا 4 یا 6 حرکت کشیده می شود.

√ تنها مد لین در قرآن که سبب آن سکونی است که از خود کلمه و ذاتی است، حرف عَینˆ در حروف مقطعه آیه ابتدایی سوره های مبارکه ی مریم ( کهیعص ) و شوری ( حم عسق ) است.     

 ه) مد لازم

مدی است که سبب آن سکون ذاتی یا لازم است یعنی سکونی که از خود کلمه است و قاری در آن هیچ دخالتی ندارد. و میزان کشش آن حتماً 6 حرکت است نه کمتر و نه بیشتر.

انواع مد لازم

√ مد لازم مُخفّف حرفی: 

مدی که سبب آن سکونی است از خود کلمه، که این سکون در دل تشدید نیست و در حروف مقطعه است. 

مثال: ق      یس      ن  "   که به ترتیب :   قَافˆ             یا سِینˆ               نونˆ 

همانگونه که ملاحظه می شود حروف پایانی ساکن هستند و سکونی دارند که از خود ذات کلمه است و قاری  در آن دخیل نیست.

چنانچه قبلاً گفته شد علامت سکون از اول کلمه ی خفیف گرفته شده است یعنی سَبُک، ساده و بی حرکت. 

مُخفّف: سکون ساده ای که در دل تشدید نیست  -  مُثقّل: سکونی که در دل تشدید است

√ مد لازم مثقّل حرفی:

مدی که سبب آن سکونی است که از خود کلمه است و این سکون در دل تشدید قرار گرفته و در حروف مقطعه واقع می گردد.

مثال: الم  -  به این شکل بوده است: الف لام مّیمˆ ( ادغام میم ساکن اول در میم دوم که به مشدّد شدن میم دوم منجر می گردد و در بحث احکام میم ساکنه به طور کامل بیان شده است)

* مد در لام از نوع مد لازم مثقّل حرفی و مد در میم از نوع مد لازم مخفّف حرفی است.

√ مد لازم مخفّف کلمه:

تنها مد در قرآن که سبب آن سکونی است که از خود کلمه و غیر مشدّد است در یک کلمه واقع شده  و آن عبارت است از: ءَآلئَانَ (به معنای همین الان یا هم اکنون) که سبب مد، سکون ذاتی در حرف لام است.

کلمه مذکور در آیات 51 و 91 سوره مبارکه یونس واقع شده است.

√ مد لازم مثقّل کلمه :

مدی که سبب آن سکون ذاتی است که در دل تشدید و در سایر کلمات قرآن قرار گرفته است.

مانند:       وَلاَ الضَآلِّینَ           رَآدَّ             حَآدَّ     ( سبب تشدید است)

• قبلی
• بعدی