انواع ابرها

ابرها

اگر فرایند تراكم در ارتفاع بالاتر نسبت به سطح زمین صورت بگیرد،ابر را به وجود می آورد.ابرهابه شكل

های مختلف و در ارتفاعات مختلف اتمسفر دیده می شوند وگوناگونی آنها نتیجه شدت وسرعت تراكم

است.در تعریف دیگری می توان این گونه بیان كرد كه عامل رطوبت جو، بخار آب است كه نامرئی است

ودر فضای جوی همیشه به مقدار كم یا زیاد، بخار آب وجود دارد. تبخیر سطحی آب زمین و دریاها،آب های

جاری، تنفس جانداران و غیره، منابع اصلی بخار آب در هوا می باشند. ابرها از تغییر شكل بخار آب به

وجود می آیند.توده های هوا، هنگام صعود به نسبت افزایش فراز، دمای خود را از دست می دهند، لذا بخار آب

موجود در توده جوی، غلیظ و متراكم گشته، براثرعمل چگالش (كندانساسیون) ابرها تكوین می یابند. پس

اختلاط توده هوای گرم نم دار با یك توده هوای سرد موجب پیدایش ابرها می گردد.ابرها خود عاملی

هستند كه اگرچه خود عامل تغییرات هوا نیستند ولی معلول و نشانه های تغییرات جوی هستند و چنانچه

این شانه ها به خوبی شناخته شوند می توان برای چندین ساعت آینده پیش بینی هایی انجام داد.

تقسیم بندی ابرها

اگر صعود هوا آرام صورت بگیرد، فرآیند تراكم نیز ملایم است و ایجاد ابرهای پوششی وگسترده میكند كه

به ابرهای پوششی معروفند، اما اگرصعود هوا سریع و ناگهانی باشد یا هوا خیلی ناپایدار شود ابرهای گل

كلمی شكل به وجود می آید كه به طور كلی آنها را ابرجوششی می نامند. این نوع ابرها از بالا به قبه های

پنبه ای شباهت دارند. در هر دو مورد چون تراكم در لایه های پائین ابر بیشتر است، غلظت ابرها

درلایه های پائینی از قسمتهای بالایی بیشتر است؛ در نتیجه، قسمتهای پائین ابرها یا ابرهای تشكیل

شده در ارتفاع پائین، آبدارتر از ابرهای تشكیل شده در ارتفاعات بالاتر هستند.علامت مشخصه ابرهای

پوششی،گسترش افقی آن هاست كه ممكن است به چندین هزار كیلومترمربع برسد و به وضوح بر گسترش

عمودی آنها غالب آید. این ابرها از نظر شكل ظاهرچندان تفاوتی با یكدیگر ندارند و به طور كلی روشن و

خاكستری رنگند و همیشه از صعود آرام هوا تشكیل می شوند.ابرهای جوششی، بر خلاف ابرهای پوششی،

گسترش افقی ناچیز دارند. اینگونه ابرها از ستون های مجزا، منفرد و دارای گسترش عمودی تشكیل

می شوند و انواع گوناگونی از شكلهای حد واسط را بین ابرهای كم رشد تا ابرهای برجی شكل شامل

می شوند. رشد عمودی این ابرها به ناپایداری لایه های جو بستگی دارد. در هر حال، شرایط اولیه ایجاد

آنها، وجود لایه های ناپایدار در اتمسفر است كه حركت صعودی هوا را امكان پذیر می كند .معیار دیگر برای

تقسیم بندی ابرها، تركیب آنهاست. ابرها ممكن است از قطرات آب، بلورهای یخ یا مخلوطی از هر دو

تشكیل شده باشند. ابرهای مایع، ظاهری متراكم و حاشیه ای مشخص دارند، در حالی كه ابرهای یخی

،ساختاری نا متراكم و رشته ای، به شكل الیاف،دارند و حاشیه آنها مات و نامشخص است.

راه دیگر برای تقسیم بندی ابرها،ارتفاعی است كه پایه ابر(پائین ترین قسمت آن)در آن قرار گرفته است.

ازاین لحاظ، ابرها به چهار دسته تقسیم می شوند:

ابرهای بالا

ابرهای میانی

ابرهای پائین (ابرهای پائین كه اصولاً ابرهای پوششی هستند)

البته موقعیت ارتفاعی ابرها به عرض جغرافیایی نیز بستگی دارد.

انواع ابرها :

ابرهای پوششی

ابرهای بالا (بلند):

انواع - ارتفاع پایه

ابرهای بالا كه عموماً سیروس نامیده میشوند، به حدود  6000 تا 12000 متر میرسد

این ابرها عبارتند از سیروس، سیرواستراتوس و سیروكومولوس. از آنجا كه این ابرها در طبقات بالای

جو تشكیل می شوند، رطوبت خیلی كمی دارند، و در نتیجه، چندان ضخیم و متراكم نیستند و اغلب سایه

ندارند. اینگونه ابرها در هیچ موردی بارش ایجاد نمی كنند. (لازم به ذكر است كه ارتفاع این نوع ابرها در

نواحی عرض جغرافیایی میانی بیش از 5000 متر و در عرض های بالا بیش از 3000 متر است)

ابرهای میانی :

4500 متر است و انواعی از هر دو گروه ابرهای پوششی و جوششی را - ارتفاع پایه این ابرها از 1800

به كار می رود. در انواع نازك آنها بلورهای یخ (Alto) شامل می شوند. در نامگذاری آنها عموماً پیشوند آلتو

و در انواع ضخیم آنها در بالا بلور یخ و در پائین قطرات آب وجود دارد. انواع عمده اینگونه ابرها عبارتند از:

آلتوكومولوس و آلتواستراتوس.

ابرهای پائین:

پایه این ابرها از سطح زمین تا ارتفاع 2000 متری می رسد .این ابرها عموماً از ورقه های مسطح و

یكدست تشكیل شده، در گروه ابرهای استراتوس قرار دارند. از انواع عمده آنها می توان استراتوس،

استراتوكومولوس و نیمبواستراتوس را نام برد.

Ci سیروس

سیروس ها، ابرهایی با لایه های نازك و رقیق و مجزا با ظاهرظریف، مانند پنبه محلوج و بدون سایه هستند.

به شكل زلف یا پر و الیاف جدا از هم ظاهر آن براق بوده، مثل ابریشم می درخشند. سیروس ها به اشكال

مختلف مانند دسته های مجزا - خطوط كشیده در آسمان – شاخه های پر مانند - خطوط منحنی كه به

دسته ختم میشوند (دم اسبی) و رشته رشته ظاهر میگردند و در بسیاری موارد، حالت ریسمانی پیدا

می كنند كه همگی اینها نشانه سرعت زیاد هوا در ارتفاعات بالا است. چرا كه ابرهای سیروس مرتفع ترین

نوع انواع ابرها هستند.

بدلیل ارتفاع زیاد و نتیجه دمای پائین این نوع ابرها از میله های یخ بلوری سوزنی و ورقه های نازك یخ

تشكیل یافته اند و قطرات آب در آنها دیده نمی شود .

شفافیت آنها بواسطه شیوع و تفرق این نوع بلورهاست و معمولاً هنگامی كه از جلوی خورشید عبور می كنند،

از درخشندگی آنها كاسته می شود .ضخامت آنها از چند متر تا 300 متر می رسد و غالباً بصورت نوارهایی در

می آیند كه مثل خطوط دوایر نصف النهاری، گنبد آسمان را قطع می نمایند. انتهای این خطوط چنان به

نظر می رسد كه در یك نقطه یا دو نقطه در افق به هم میرسند. برای تشكیل این نوارها غالباً ابرهای

سیرواستراتوس و سیرو كومولوس شركت دارند. سیروس ها به طور عموم ابرهای سپید رنگی هستند كه

قبل از كه كمی قبل از طلوع خورشید به رنگ گلی یا قرمز تند دیده می شوند و پس از غروب خورشید، به

رنگ گلی و بعداً خاكستری به نظر میرسند.وجود آنها در آسمان لزوماً به معنای ایجاد ناپایداری بر روی

سطح زمین نیست. تنها ابر سیروكومولوس نشانه نزدیك شدن جبهه گرم بوده كه معمولاً پس از ظهور ابر

در آسمان بسته به سرعت حركت جبهه، در سطح زمین بارندگی آغاز می گردد.

Cu كومولوس (پشته ای)

ابرهای ضخیم با پیشرفت عمودی هستند كه به اصطلاح علمی در ارتفاع عمق دارند. سطح بالای آنها

برجستگی مدوری به شكل كپه، گنبد، ابنوه پنبه و یا گل كلم داشته و در قسمت قاعده، تقریباً افقی

می باشند. اگر قسمت زیرین این ابرها به یكدیگر برسند یك سطح كاملاً صاف را تشكیل می دهند. منتهی

حد گروه كومولوس حقیقی همان قاعده آن است. یعنی در قسمت بالا و پایین محدود و مشخص است. با

این حال ابرهایی هم دیده می شوند كه شبیه كومولوس درهم و برهم هستند و قسمت های مختلف آنها

دائماً در تغییرند. این ابرها به نام (فراكتوكومولوس) نامیده می شوند.

یك نمونه كامل كومولوس، ابری است كه درهوای روشن زیاد می شود. از آنجا كه در پیدایش بیشتر

ابرهای كومولوس،گرم شدن سطح زمین نقش دارد، اینگونه ابرها روند دگرگونی شبانه روزی دارند و علت

پیدایش آنها جریانهای روزانه هم برداری است. هنگامی كه خورشید به آنها می تابد، وسط ابرها خیلی

روشن و اطراف آنها تاریك نمایان می گردد.بر عكس،اگر در مقابل خورشید قرار گرفته باشند وسط آنها

تاریك ودورشان خیلی روشن به نظر میرسد.كومولوسها معمولاً در صبح ظاهر می شوند و در طول روز به

تدریج زیاد شده،حداكثر رشد آنها در ساعات اولیه بعدازظهر،در روی خشكیها صورت می گیرد و در آغاز

شب از بین می روند.در رشد این ابرها تفاوتهای محلی نیز دخالت دارد. ابرهای كومولوس بیشتر بر روی

شنزارها، مزارع خشك و شهرها تشكیل می شود ، در حالیكه روی جنگلها و دریاها بدلیل سردی نسبی

سطح این نواحی، رشد آنها ضعیفتر است.هنگامی كه میزان نم و حركات بالا روی هوا زیاد نیست،این ابر

نشانه خوبی هواست.در حالت عكس،در طول روز به تدریج به حجم ابر افزوده شده گاهی رگبار و آشفتگی

همراه دارد.

Cb  كومولونیمبوس (كوه رعد وبرق)

كومولونیمبوس ها توده های ضخیم و انبوه ابر هستند كه از فراز، توسعه زیادی یافته و قله كپه ای شكل آنها

به شكل كوه یا برج بلند می شوند.

قسمت بالایی آنها الیافی بوده و گاهی اوقات به شكل سندان در می آیند ولی قاعده این ابر شبیه

نیمبواستراتوس بوده و غالباً از ابرهای پراكنده طبقه پایین به وجود می آید و به قسمی كه قاعده آن

معمولاً بر روی ابرهای كم فراز پاشیده از هم به نام فراكتوستراتوس و فراكتوكومولوس قرار دارد. ولی

هنگامی كه یك كومولونیمبوس تمام صحنه آسمان را می پوشاند، فقط می توان نیمبواستراتوس را مشاهده

نمود.كومولونیمبوس ها در واقع ضخیمترین نوع ابرها هستند كه از پایین رنگی كاملاً تیره دارند. پایه آنها

در ارتفاع 300 تا 600 متری واقع می شود و رأس آن تا ارتفاع 12000 متری ادامه دارد. سطح زیرین این

ابرها صاف است ولی رأس آنها وضعی كاملاً آشفته دارد. در طبقات بالای ابر، در منطقه بادهای سریع،

مقداری از ابر در جهت باد به صورت زبانه ای از ابرهای سیروس به جلو رانده میشود بطوری كه نهایتاً

شكل سندان به خود می گیرد. ازابرهای كومولونیمبوس، معمولاً بارش باران و برف های شدید حاصل

می گردد و غالباً رگبارها، تگرگها تولید میشوند و به همین دلیل به ابرهای رگباری نیز موسومند. رعد و

برق از خصوصیات این ابرهاست و به همین دلیل ابرهای كومولونیمبوس را توفان های تندری هم

می گویند.

اگر تمام ابر دیده نشود، بارش رگبار حقیقی كافی است كه آن را ازكومولونیمبوسها به شمار آوریم. به طور

كلی می توان گفت كه فراز هر یك از انواع این ابرها در فصول گرم سال بیشتر از فصول سرد است و حتی

در یك فصل معین، بلندی آن در نقاط گرمسیر زیادتر از نواحی سردسیر می باشد.

Cs سیرواستراتوس

سیرواستراتوس به مثابه پرد های نازك و سپید است. هنگامی كه ماه و خورشید را از ورای آن مشاهده

می كنیم، قرص آنها پیدا بوده، نامشخص نیست و هاله های ماه یا خورشید را تولید می نمایند. علت آن هم

این است كه از قطرات مایع بوجود نیامده، بلكه از ذرات ریز یخ تشكیل یافته است كه خاصیت شكست نور

دارند.گاهی اوقات كاملاً پراكنده میشوند و به آسمان رنگ شیری یا مات میدهند و برخی اوقات كم و

بیش متمایز می باشند و ساختمان رشته ای را با تارهای به هم خورده نشان می دهند.

هنگام روز، وقتی كه خورشید بالای افق باشد، شكل آن به كلی محو است و منظره آسمان در این موقع شبیه

آن است كه پرده سپید نازكی روی آن كشیده باشند ضخامت این پرده به حدی كم است كه مانع سایه

انداختن اشیا برروی زمین نمی گردد.یعنی با وجود ابری بودن هوا، سایه هم وجود دارد و علت آن فقط به

واسطه نازك بودن قشر ابر است.تغییر رنگ هایی كه درباره ابرهای سیروس گفته شد، تا حدی در

سیرواستراتوس ها نیز مشاهده می گردد. سیروس ها پس از گسترده شدن به صورت سیرواستراتوس در می

آیند و نشانگر وجود رطوبت در همان لایه تشكیل ابر می باشند.

Cc سیرو كومولوس

سیرو كومولوس ها ابرهایی هستند به شكل طبقه یا ورقه های سپید و یا توده های كروی بسیارریز، بدون

سایه كه در یك جا مجتمع و یا بصورت رشته درآمده اند و بیشتر اوقات شبیه شن های كنار دریا دارای امواج

كوچك می باشند كه بصورت دانه دانه و یا موجی مرتب شده دیده می شوند.این ابرها عموماً از بلورهای یخ

تشكیل شده و قطرات آب موجود در آنها بسیار كم است و در ارتفاعات بالا فرم می گیرند و نشانه وجود آنها،

حركات عمودی شدید در همان ارتفاعی است كه بوجود آمده اند این ابرها معمولاً از تجزیه و تخریب

ابرهای سیروس و استراتوس بوجود آمده كه هر دو نوع ابر یاد شده، غالباً به سیرو كومولوس تبدیل

می شوند و در چنین موردی، قطعات متغییر در بعضی از جاها، در قسمتی از صحنه آسمان، شكل پر مانند

(ریش ریش) خود را حفظ می كنند.سیروكومولوس حقیقی را نباید با آلتواسترتو سهای كوچك كه در

حاشیه آلتواسترتوس ظاهر میشوند اشتباه كرد. این گونه ابر، پیش از فرا رسیدن هوای بد و آشفته به

همراه ابرسیروس و یا پیش از حدوث توفان و آشفتگی شدیدمی شود .

As آلترو استراتوس

آلترواستراتوس ها ساختار ورقه ای یك دستی دارند كه به شكل پرده شیار دارو یا ریشه ای كم و بیش به رنگ

خاكستری مایل به آبی دیده میشوند وشكل ظاهری آن مثل پارچه كهن های است كه كركهای آن از بین

رفته و نخ نما شده است. این ابر شبیه سیرواستراتوس های ضخیم میباشند و با این تفاوت كه سبب پیدایش

هاله نمی گردند، خورشید و ماه، از ورای آنها بطور مبهم با نور ضعیف آشكارند، مثل اینكه از پشت شیشه غیر

صیقلی مشاهده شده باشند.

برخی اوقات ورقه ابر خیلی نازك به اشكال حد واسط بین سیرواستراتوس (آلتواستراتوس مات) و برخی

اوقات خیلی ضخیم و تیره است (آلتواستراتوس تیره) و بالاخره در پاره ای مواقع خورشید و یا ماه را كاملاً

مخفی می سازند. در این مورد اختلاف ضخامت گاهی اوقات باعث می شود كه لكه های نسبتاً روشنی در بین

قسمت های خیلی تاریك ظاهر گردند. ولی سطح خارجی ابر به هیچ وجه پاك و یكنواخت نمی شود و

ساختمان شیاردار و یا ریشه ای همیشه در داخل ابر مشهود می گردد.

در كل می توان گفت این ابرها در ارتفاعات بالا نازك و در ارتفاعات پائین ضخیم ترند. این ابرها از

مخلوط قطرات آب و ذرات یخ درست شده اند و باران و برف ایجاد می كنند كه همیشه به سطح زمین

به دنبال ابر « نوار بارانی » نمی رسد. بنابراین بارش بیشتر در ارتفاعات بلند است. بیشتر اوقات بصورت

ظاهر می شود. هر چند كه اغلب ماه و یا خورشید بصورت مه گرفته از پشت ابر نمایان است ولی اجسام

روی زمین سایه تشكیل نمی دهند.

Ac آلتو كومولوس

این ابرها به شكل پوشش و یا تكه های مركب از تیغه ها و لایه های خیلی نازك و بالا خره توده های كروی یا

بیضوی و مدور یا استوانه ای به شكل دسته یا خطوط موج داری در آسمان ظاهر می گردند.طرز قرار گرفتن

آنها بطور دسته، ردیف و یا مانند كلاف نخ در یك یا دو ردیف قرار دارند وگاهی چنان فشرده هستند و به

هم تركیب شده اند كه كنار ه های آنها به هم متصل شده و تشخیص آنها را مشكل می سازد. آلتروكومولوس ها

عمدتاً نازك و فاقد سایه اند اما گاهی ممكن است سایه نیز داشته باشند . حاشیه یا كنار نازك و غالباً مات

و یا شفاف یك قشر ابر آلتوكومولوس كه در مقابل خورشید یا ماه ظاهر میگردد كه از خواص مشخص این

طبقه ابرها می باشد.حلقه هایی رنگی كه دور قرص ماه وخورشید بوجود می آورند مانند رنگهای رنگین

كمان، دایره قرمز در خارج و دایره بنفش در نزدیك به ماه یا خورشید قرار می گیرد.

این حلقه های نور بر اثر شكست امواج مرئی خورشید در برخورد با قطرات آب تشكیل می شوند و خود

نشانه آن است كه قسمتی از ابرهای آلتوكومولوس از قطرات آب تشكیل شده است.توأم بودن شكل های

مدور و ورقه ای در این ابرها نشانه وجود هر دو حركت افقی و عمودی است. این ابرها سفید یا خاكستری

یا توأم با یكدیگر هستند بدینگونه كه سبب ایجاد سایه خاكستری بر روی سطح زیرین خود میشوند. نوع

ابرهای پشمی، نمونه ای از انواع آلتوكومولوس های مرتفع می باشند. پیدایش اینگونه ابر در آسمان، از

آشفتگی آینده نزدیك هوا خبر می دهد و هرچند كه این ابر بارندگی دارد اما بدلیل ارتفاع زیاد آن، باران

به زمین نمی رسد .

Sc استراتوكومولوس

ابر پوششی است و یا اینكه تكه هایی از توده های كروی یا استوانه ای (لوله ای بزرگ) كه منظماً پهلوی هم

قرار گرفته اند و تا حدی بزرگ وبه رنگ خاكستری و تار میباشند و قسمتهای سیاه نیز در آن دیده

می شود. این ابر به اشكال گروه، خطوط كشیده شده دنبال هم مانند كلاف نخ، در یك یا دو امتداد قرار

می گیرند و غالباً قطرات ابر به انداز های فشرده و به هم نزدیك می باشند كه حاشیه آنها به هم متصل

است. استراتوكومولوس ها هر وقت مخصوصاً در زمستان بر فراز خشكی ها در آسمان پیدا شوند و هنگامی

كه تمام صحنه آسمان را می پوشانند موجی شكل به نظر می رسند و آفتاب را به سختی از نظرپنهان می

سازند.از این ابر به ندرت باران می بارد ولی اگر به نیمبواستراتوس بدل شود، باران و برف همراه خواهد

داشت این ابرها اغلب از پهن شدن باندهای ابر كومولوس یا ادامه آلتوكومولوس در ارتفاعات پائین، شكل

می گیرند.این ابرها در توده های هوای نسبتاً پایدار، به ویژه در حواشی مراكز پرفشار روی اقیانو سها، به

وجود می آیند.

St  استراتوس (لایه ای)

استراتوس یك پوشش متحدالشكل ابری است كه شباهت زیادی به مه دارد، با این تفاوت كه در حوالی

سطح زمین تشكیل نمی گردد. ولی همیشه در فراز كوه كم دیده می شود بحدی كه ممكن است بوسیله

جریان باد كوه ها و عمارات پاره پاره شده به قطعات غیرمنظمی در آیند كه در آن صورت به

نام(فراكتواستراتوس) نامیده می شود و در این موقع آسمان از میان ابر به رنگ آبی به نظر می رسد .

این ابر به صورت ورقه ای و كاملاً خاكستری با مرز پائینی تقریباً یكنواخت ویك دست است. استراتوس ها در

محدوده جبهه های گرم و نیز در نواحی كوهستانی، بر اثر صعود هوا از دامنه كوه یا تخریب قطعات پائین

مه، پدید می آیند. اغلب تشخیص استراتوس پائین و مه مرتفع، مشكل یا غیرممكن است. استراتوس از

ابرهای بارشی نیست، ولی به علت نزدیك بودن به سطح زمین، پدیده ای شبیه باران فوق العاده ریز به نام

 Bruine تولید می نماید. ولی هرگز از این ابر باران نمی بارد و هوا به اندازه ای نم دارمی شود كه

لباس درهوای آزاد خیس می گردد.سطح زیرین طبقه ابرهای پائین، استراتوس در شهرها، به ویژه در

فصل سرد بیش از ارتفاع آنها در صحرا، دشت و مناظر است و علت آن تأثیر حرارت حاصله از كارخانه ها و

كوره های شهری است.

(تیره طوفانی ) Ns نیمبواستراتوس

از ابرهای بارشی است كه به شكل پوشش ابری بینظم به رنگ خاكستری تیره و تقریباً متحدالشكل، در

فرازهای كم دیده می شود. شكل مشخصی ندارد و از داخل اندكی روشن به نظر میرسد.مثل اینكه با نور

ضعیفی روشن شده باشد.

این ابرها از ضخیم ترین ابرها در خانواده استراتوسند ( 1200 تا 6000 متر)كه در طبقات بالای اتمسفراز

بلورهای یخ و در قسمت های پائین از قطرات آب تشكیل شده اند. این ابر نواحی وسیعی را اشغال می كند و

می تواند باعث ریزش برف و باران سبك تا سنگین شود. بارش های این ابر غالباً به صورت باران یا برف های

مداوم میباشد ولی باید توجه داشت كه بارش،تنها معیار كافی برای تشخیص ابر مذبور نیست. بلكه، در

مواقعی هم كه بارش نمی نماید بایستی به همین نام نامیده شود.

نیمبواستراتوس در نتیجه توسعه یافتن آلتواستراتوس پیدا می شود و غالباً از ابرهایی كه در فرازهای كم

قطعه قطعه میشوند بوجود می آید. این قطعات ابتدا از یكدیگر مجزا بوده بعداً به هم متصل می شوند و

معمولاً بارش ها هنگامی شروع میشود كه این قطعات ابتدا از یكدیگر مجزا بوده بعداً به هم متصل می شوند

و معمولاً بارش ها هنگامی شروع می شود كه این قطعات در فرازهای كم به یكدیگر بپیوندند. زیرا غالباً

بارش هایی وجود دارند كه به زمین نمی رسند و در این مورد پایه ابر پراكنده و مرطوب به نظر می رسد و

نمی توان حد پایین ابر را تعیین و مشخص نمود.

منابع :

http://en.wikipedia.org • دانشنامه جهانی ویكیپدیا

com.www.clouds-online • سایت آلمانی معرفی ابرها

http://oncampus.richmond.edu • سایت دانشگاه ریچموند امریكا

• قبلی
• بعدی