کویر شهداد

کویر دنیای پر از رمز و رازی است که در عین سادگی و عریانی همیشه بهترین محل برای گم شدن در آغوش زمان است.

و کویر شهداد از جمله آنهائی است که با داشتن زیبائیهای خاص و دیدنیهای جذاب در آن منطقه همه ساله گردشگران زیادی را به خود جلب میکند و کمپ کویری آن که منطقه ای بسیار خوب برای تورهای گردشگری میباشد در فصل پائیز بسیار پر رونق میشود

و اما من سفری داشتم به دیدنیهای کرمان و کویر که چون نگینی در پهنه بی حصار کویر لوت میدرخشد.

ساعت یازده شب از اصفهان به سمت کرمان حرکت میکنیم . شب است و دنیای ستارگان بی کران میدرخشند اما شهر شلوغ مجالش را از ما گرفته است.

کم کم چشمانم هم بال سفر را بسته و به خوابی نه چندان عمیق فرو میروم و هر از چند گاهی هم چشمانم را باز میکنم و به جاده بی انتها مینگرم.

صبح ساعت 8 به کرمان میرسیم و در پارک کوهستانی آن صبحانه میخوریم .مردمی چند که غالباً هم سنی از آنها گذشته  است در حال ورزش هستند .

بعد از آن و نظاره مردمی که ورزش و شادی را جزئی جدا ناپذیر از زندگی خود میدانند ماشین را در ترمینال رها کرده و با تاکسی به میدان ارگ و بازار میرویم تا از حمام گنجعلی خان بازدید کنیم.

حَمّام گَنْجْعَلی‌خان یکی از بناهای مجموعه گنجعلیخان در شهر کرمان است که در سال ۱۰۲۰ ه ق(۱۶۱۱ میلادی) ساخته شده‌است. گنجعلی بیک ملقب به گنجعلیخان از حاکمان کرمان در زمان شاه عباس بود که کارهای عمرانی  مهمی در کرمان انجام داده‌است. او برای اینکه در وسط شهر تفرجگاه‌های عمومی وجود داشته باشد، ابتدا یک میدان بزرگ ایجاد کرد. این میدان که بیش از صد متر طول و پنجاه متر عرض دارد از چهار طرف با بناهای اختصاصی شامل مدرسه، مسجد، بازار و حمام (۱۰۲۰ ه .ق )، چهارسوق، آب‌انبار و ضرابخانه محصور شده و یک مجموعه عالی از آثارعمرانی عصر صفوی است.معمارآن استادسلطان محمد معماریزدی میباشد.

معماری حمام

سردر

آجرهای ساده و نیلی، حاشیه‌ای از سنگ مرمر، نقاشیهای سردر، مقرنس بندی، نمای بیرونی سردر حمام را تشکیل می‌دهند. بر سردر حمام، که بخشی از نقاشیهای عهد صفوی آن به تازگی مرمت شده، کتیبه شعری به خط نستعلیق بر سنگ مرمر حک شده که مصرع آخر آن، سال اتمام بنا را با تبدیل به حروف ابجد نشان می‌دهد: «کسی نداده نشان در جهان چنین حمام » (سال ۱۰۲۰ ه.ق) تزیینات گچ بری و نقاشی‌های سردر حمام به دو بخش تقسیم می‌شود: بخش بالایی مقرنس مربوط به دوره صفویه و دارای تزیینات گل وبوته وگچ بری زیبا که در سال ۱۳۷۴ توسط اداره میراث فرهنگی استان کرمان مرمت شده‌است و بخش پایین مربوط به دوره قاجاریه است که بر روی تزیینات دوره صفویه سر در حمام کشیده شده‌است. از جمله موضوعات این نقاشی‌ها که به شکلی ساده و بدون رعایت اصول نقاشی، پهلو به پهلوی هم کشیده شده‌اند می‌توان به تصاویر بهرام گور، خسرو و شیرین، شاهان در حال شکار، کاروان شتر و حیوانات درنده اشاره کرد . درقسمت پایین، زیرنقاشیها دور تا دور کتیبه ای از مرمر سبز رنگ دیده می‌شود که با خط نستعلیق، اشعاری بر آن کنده شده‌است و تاریخ آن را ۱۰۲۰ ه .ق (۱۶۱۱ م )نشان می‌دهد.

نقاشی‌های سردر حمام آسیب‌های مختلفی دیده که در سال‌های اخیر مرمت شده و در بعضی جاها با رنگ گواش رنگ آمیزی شده‌است.

فضای اصلی

موزه مردم شناسی حمام گنجعلیخان

با عبور از زیر سردر و راهرویی غیرمستقیم، که مانع از دیدن درون حمام و حفظ گرمای آن می‌شود، و عبور از یک هشتی کوچک و درگاهی منقوش با حجاری پرندگان دریایی به فضایی بزرگ می‌رسیم که نامش «رختکن» و نام دیگرش «سربینه» است که از فضاهای اصلی بناست که با بکارگیری نظمی کامل و ترکیبی مناسب از سطوح کاشیکاری پرنقش و نگار و رنگارنگ، سنگهای مرمر، سقف‌های کاربندی شده، استفاده از صدای آب حاصل از فوران فواره‌ها و نورپردازی ویژه، فضایی دلنشین و خاص آفریده‌است. رختکن، متشکل از یک فضای میانی وسیع با سقفی بلند و پرکار و غرفه‌های کوچک‌تر در گرداگرد آن است، غرفه‌ها نیز حوضچه‌ای با فواره در مرکز خود جای داده‌اند. این غرفه‌ها از انتها به هم مرتبط هستند رختکن، باوجوداینکه فضایی یکپارچه جلوه می‌کند دارای گوشه‌هایی خلوت و تودرتو است که فضایی مناسب برای استراحت، عبادت و گفتگو را عرضه می‌کرده. رختکن حمام با انواع زیراندازها، سارق‌های زردوزی شدة سنتی، بقچه‌های کرباسی، قطیفه‌ها و تن خشک کن‌های فراوان، تزئین شده‌است. در حال حاضر این حمام به صورت موزه مردم شناسی در آمده و مجسمه‌هایی مومی در جاهای مختلف حمام افرادی از طبقات مختلف جامعه آن زمان نظیر روحانیون، پیشه وران، مردم عادی و غیره را در حمام نشان می‌دهد. با گذر از راهروی طولانی و زاویه دار با سکوهایی در دو طرف هشتی میانی که ظروفی نظیر طشت، تاس و وسایلی مانند لُنگ، سدر، حنا، سینی‌های قدیمی، شانه‌های سنتی، آینه‌های مختلف، سنگ پاهای قدیمی و وسایل تن شویی دیگر، در آن دیده می‌شود. در سمت راست «گرمخانه» مجسمه‌های کیسه کشان و دلاکان، مشغول دلاکی قرار دارند و سمت دیگر، حوضی هشت ضلعی با ستونهای سنگی یکپارچه که دو به دو قرینه‌اند، با طاقی خیمه مانند و مجسمه‌هایی دیگر دیده می‌شود. «خزینة حمام» و بخش مخصوص استحمام حکام و بزرگان و سنگ ساعت زمان در این بخش نیز از دیدنیهای آن است. سقفها اغلب کاربندیهای متنوع و جالبی دارند که نظم درونی مجموعه را بیشتر می‌نماید و نشانی از «درونگرا بودن معماری سنتی ایران» است.

نورپردازی

نور فضاهای حمام، از سقف تامین شده، طوری که نورگیرها معمولاً در مرکز و یا دورادور سقفها جای گرفته‌اند و کاملاً با هندسه سقف، هماهنگی پیدا کرده، سقف را نورانی تر نشان می‌دهد و سایه - روشن زیبایی بر روی آن ایجاد می‌کند. حوض آب زیر این نورگیرها نیز بر جلوة نورپردازی آن می‌افزاید. در نورگیرهای سقف، برای جلوگیری از اشراف و دید و تنظیم حرارت گرمخانه، از «گل جام» یا «معلقی» استفاده شده‌است تا نور خورشید را به داخل فضاها هدایت کند. گرمای این حمام به وسیلة «گلخن یا تون» تامین می‌شده‌است. از تون، کانالهای «گربه رو»ی انشعابی به زیر گرمخانه حمام کشیده شده، هوای داغ را از خود عبور داده، کف آن را گرم می‌کرده‌است و هوای آلوده و زاید از طریق روزنه‌ها به بیرون هدایت می‌شد.

ویژگی‌ها

کاشیهای معرق، هفت رنگ و کاشیهای خشتی، با تصویر انسانی از ویژگی‌های این حمام است. شبکة آبرسانی به خزینه، گرمخانه، سربینه، حوضها، حوضچه‌ها و فواره‌های متعدد آنها، نحوة گرم کردن هوای داخل حمام، چگونگی آب بندی مخازن آب و گرم کردن آب، ارتفاع کم و باریک و طولانی بودن راهروها، هشتی‌های میانی و سردرها، تناسبات فضایی ورودیها و خروجیها، ارتفاع زیاد رختکن، گود بودن حمام، بهره گیری از آب قنات، نگهداشتن حرارت، ضدزلزله بودن و کاهش ارتعاشات لرزشی در اثر قرارگیری در درون زمین، که بدون آنها کارکرد حمام ممکن نمی‌شد، از دیگر ویژگی‌های حمام گنجعلیخان هستند.

حالا دیگر بازدید از حمام هم تمام شده و با عبور از بازار به کنار اتوبوس برمیگردیم ساعت یازده شده و با خوردن شیرینی محلی کرمان "کلمپه" از کرمان به سمت ماهان و باغ شازده حرکت میکنیم.

ولی این شیرینی ها واقعا عالی هستند و طرز تهیه آن ساده و راحت...

مواد لازم:

شیر: یک پیمانه

زرده تخم‌مرغ: 2 عدد

آرد سفید گندم: 5 پیمانه

روغن جامد: 2 پیمانه

بیکینگ پودر:‌ نصف قاشق چای‌خوری

طرز تهیه:

• فر را روی دمای 180 درجه سانتی‌گراد گرم کنید.

• روغن را حرارت دهید سپس آرد را به آن اضافه کرده و هم بزنید.

• با استفاده از همزن، تخم‌مرغ‌ها را هم زده، آن‌ها را همراه با شیر و بیکینگ پودر به مخلوط درون ظرف اضافه کرده و خوب هم بزنید.

• بگذارید خمیری که آماده کرده‌اید تا 30 دقیقه،‌استراحت کند.

•  خمیر را روی سطح صاف آردی، با وردنه به ضخامت نیم سانتی‌متر پهن کنید و و با قالب گرد آن را قالب بزنید.

• بر روی یکی از لایه‌ها به اندازه یک قاشق سرصاف، از مخلوط خرما را بریزید و لایه گرد بعدی را بر روی مخلوط خرما قرار دهید و با انگشت دو لایه را به هم بچسبانید و با دست خمیر را پیچ دهید و با مهر شیرینی پزی روی آن را نقش بیاندازید.

• شیرینی‌ها را درون سینی مخصوص شیرینی پزی در قسمت میانی فر، بچینید و به مدت 20- 15 دقیقه آن‌ها را حرارت دهید تا طلایی رنگ شوند.

مواد لازم برای مخلوط خرما

روغن جامد: نصف پیمانه

خرما: 500 گرم

گلاب: مقداری

طرز تهیه:

• پوست و هسته خرما را درآورده و خرما را پوره کنید.

• به پوره، روغن و گلاب را اضافه کنید.

توجه:‌ مخلوط میانی کلمپه باید آنقدر سفت باشد که به صورت خمیر درآید پس گلاب را به اندازه بریزید تا خمیر، شل نشود.

خب اگر حس تهیه آن را ندارید مانند ما میتوانید  آن را از فروشگاه خریداری کنید ....

کم کم باغ شازده (شاهزاده) از دور نمایان میشود هنوز یکساعت نشده که روبروی باغ شازده توقف میکنیم و داخل میشویم

در همان ورودی چهره همه دوستانمان مبهوت این شکوه و جلال در وسط بیابان میشوند و درختانی سر به فلک کشیده که حکایاتهای زیادی از گذشته و خاطرات در دل نهان دارند ، حکایاتی که با قدم زدن در چنین شکوه و جلالی میتوان دریافت.

باغ شاهزاده یا باغ شازده یکی از زیباترین باغ‌‌های تاریخی ایران محسوب می‌شود. این باغ در شهر ماهان و حوالی شهر کرمان و در دامنه کوه‌های تیگران واقع شده و مربوط به اواخر دوره قاجاریه می‌باشد. ارتفاع این منطقه از سطح دریای آزاد ۲۰۲۰ متر است. این باغ مساحتی قریب به ۵/۵ هکتار دارد. دو مجموعه شرقی و غربی دارد. کوشک یا همان عمارت‌های آن بسیار زیباست و به صورت دو آشکوبه ساخته شده‌است و سر در آن از معماری خیلی زیبایی برخوردار است که آن را از سایر باغ‌های ایرانی متمایز و ممتاز می‌سازد. فواره‌های آن چشم هر بیننده‌ای را نوازش می‌دهد. این فواره‌ها که در طول باغ قرار دارند زیباترین فواره باغ‌های ایرانی هستند. زیرا سایر باغ‌های ایرانی کمتر فواره داشته‌اند و یا اگر داشته‌اند به این زیبایی نبوده‌اند. فواره‌های زیبای باغ شاهزاده بر اساس اختلاف ارتفاع و نه هیچ نیروی دیگری فعال هستند که این خود دلیلی بر هوش و ذکاوت مردمان کرمان زمین است. طول باغ شاهزاده کرمان ۴۰۷متر و عرض آن ۱۲۲ متر است. و بزرگترین و زیباترین باغ تاریخی ایرانی محسوب می‌شود. این باغ همه ساله و به ویژه در فصل تابستان و بهار شاهد بازدید تعداد بیشماری از گردشگران از نقاط مختلف کشور است که این باغ دیدنی و دلفریب را برای تماشا انتخاب می‌کنند واقع شدن منطقه در مسیر عبوری کرمان به بم و در مسیر جاده کهن ابریشم از عواملی است که این محل را برای احداث یک باغ اشرافی مناسب می ساخته است. باغ شاهزاده به گونه‌ای استقرار یافته که حداکثر استفاده از مناظر بدیع داخلی را به صورت زیر امکان پذیر می‌سازد: در بدو ورود، به ویژه در طبقه فوقانی سردر خانه به غیر از دیدها و مناظر بیرونی باغ، منظره چهارباغ و در جهت عکس آن منظره کوه را امکان پذیر می‌سازد. این مناظر عمده یعنی رؤیت حرکت آب، حوض ها و آبشارها هرکدام به نوبه خود تأکیدی بر محورهای عمود بر محور اصلی دارند و توأم با نظام گیاهی مناظر بدیع داخلی را ارائه می‌دهند.

این باغ ابتدا به دستور محمد حسن خان سردار ایروانی حاکم وقت کرمان ساخته شد و بنای درون آن بعداً توسط عبدالحمید میرزا ناصرالدوله حاکم کرمان طی یازده سال حکمرانی وی (۱۲۹۸ ه . ق تا ۱۳۰۹ ه. ق) ساخته شد و با مرگ وی نیز بنای آن نیمه تمام رها شد. گفته می‌شود وقتی خبر مرگ ناگهانی حاکم را به ماهان می‌برند، بنّایی که مشغول تکمیل سردر ساختمان بود تغار گچی را که در دست داشته محکم به دیوار کوبیده و کار را رها کرده و فرار نموده است. به همین علت جاهای خالی کاشی‌ها را بر سردر ورودی می‌توان دید. تاریخ بنای باغ ۱۲۷۶خورشیدی است.

این باغ از نمونه باغ تخت‌های ایرانی است و در زمینی مستطیلی شکل به مساحت پنج و نیم هکتار بنا شده و دارای سردر ورودی بسیار زیبایی است. بناهای باغ عبارتند از کوشک اصلی یعنی سکونتگاه دائمی و یا فصل مالک که در انتهای فوقانی باغ قرار دارد. سردر خانه در مدخل باغ به صورت بنایی خطی جبهه ورودی باغ را اشغال کرده و در دو طبقه بنا گردیده است. طبقه فوقانی دارای اتاق‌هایی است که برای زندگی و پذیرایی پیش بینی شده‌اند. سایر بناهای خدماتی باغ از حصار اصلی استفاده نموده و به صورت دیواری مرکب بناهای مختلف خدماتی را در نقاط مناسب در خود جا داده است. این باغ علاوه بر سردر، شامل عمارت شاه‌نشین و حمام نیز می‌باشد. در حال حاضر قسمت شاه‌نشین، به یک رستوران تبدیل شده و توسط بخش خصوصی اداره می‌شود.

در این باغ درختان میوه متنوعی به چشم می‌خورند و در جلوی عمارت هم حوض‌ها و فواره‌ها آب‌نمای زیبایی را تشکیل داده‌اند. منبع آب باغ رودخانه کوچک تیگران است.

هر ساله گردشگران از این باغ زیبای ایرانی بازدید می‌کنند و از زیبایی و طراوت آن لذت می‌برند. باغ شاهزاده در تاریخ سی ام تیرماه ۱۳۹۰ به ثبت جهانی یونسکو رسیده است.

حال باید برای نهار فکری کرد چون ساعت از یک بعدالظهر هم گذشته است و بارگاه شاه نعمت اله ولی بهانه ای است برای نهار خوردن و بازدید که البته کنار آن باغ و رستوران هم وجود دارد.

شاه نعمت الله ولی در سال ۸۳۲ و به قولی ۸۳۴ ه.ق. در شهر کرمان درگذشت و در ماهان در میان باغی مدفون شد.

هستهٔ اولیهٔ این بنا گنبدی منفرد بود که در سال ۸۴۰ ه.ق. و به دستور «احمدشاه دکنی» ساخته شد و به‌تدریج گسترش یافت.

این بنا ۳۲۰۰۰ مترمربع مساحت دارد و از چندین صحن تشکیل شده‌است شامل صحن‌های اتابکی، وکیل الملکی، حسینیه، میرداماد و بیگلربیگی.

ورودی امروزی آن از سمت شرق است که به صحن اتابکی واز آنجا به صحن وکیل الملکی که به رواق‌های دوره قاجاریه و گنبدخانه و رواق شاه عباسی و صحن حسینیه دسترسی دارد منتهی می‌گردد. آخرین صحن این بنا بیگلربیگی است که به خانه متولی‌باشی ختم می‌شود. این مجموعه طی شش قرن بنا شده و تداوم معماری ایران را در شش قرن گذشته و به صورت زیبایی به تماشا گذارده‌است.

بیشترین توسعه این مجموعه در دوران قاجاریه انجام شده‌است.

معماران آن استاد کمال الدین حسین و بانی آن بکتاش خان (رواق و صحن میرداماد)، استاد رضاً و بانی آن عبدالحمید میرزاً (صحن حسینیه) هستند.

و البته اتاق چله نشینی که دارای نقاشیهای بیشماری است و فقط برای بعضی افراد خاص باز میکنند.

همینطور که به زیبائیهایبنا نگاه میکنم نگاهی هم به ساعتم می اندازم و آه از نهادم بر میخیزد چرا که ساعت از سه بعد الظهر هم گذشته و تا کمپ کویری شهداد بیش از دوساعت راه است به سرعت بچه ها را جمع میکنم و با اتوبوس به سمت کمپ حرکت میکنیم. جاده ای کوهستانی و آب و هوایی عالی قبل از رسیدن به شهداد باور ما را برای برانامه کویری تغییر میدهد اما هنگامی که از کوهستان عبور میکنیم و به کویر نزدیک میشویم در حالی که هنوز برف را روی کوهها میتوان دید

متحیر و ذوق زده میشویم.

حالا دیگر به کمپ میرسیم خورشید آخرین زمانهای خود را از دست میدهد و ما بعد از هماهنگی با مسئول کمپ آتشی برپا میکنیم و باقی شب را در کنار آتش میمانیم گوئی در هتلی بیلیون ستاره ای اقامت کرده ایم.

و شهاب سنگها و آرزو کردن ما و دیدن ستارگان باقی شب ما را میسازد ...

صبح ساعت هفت سراسیمه بیدار میشوم هنوز نمیدانم شب قبل چطور خوابیده ام و لی سریع بچه ها را بیدار میکنم و آماده حرکت به سمت کلوتها میشویم مسیری بیست و چهار کیلومتری و زیبا و زیبا و زیبا...

واما کلوتها...

در نواحی بیابانی، به برجستگی‌های بین شیارهای U شکل کَلوت می‌گویند. رأس این برجستگی‌ها مسطّح، طرف رو به باد آن‌ها پرشیب و طرف دیگر آن‌ها کم‌شیب است. یاردانگ‌ها اغلب در رسوبات نرم دریاچه‌ای گذشته به وجود می‌آیند و در برخی بیابان‌های دنیا از جمله بیابان غربی مصر و بیابان لوت در ایران وجود دارند.

یاردانگ‌ها اغلب در رسوبات نرم دریاچه‌ای گذشته به وجود می‌آیند و اشکال تپه‌های فرسایشی حاصل فرسایش بادی یاردانگ‌ها در مناطق خشک دنیا ازقبیل ایران، ایالات متحده، چاد، مصر، و پرو درسطح وسیعی گسترش یافته‌اند و فرآیندهای موجود تا حدی موردمطالعه قرار گرفته‌اند.

سنگ‌های ناپیوسته مانند لای، رس به علت چسبندگی، به طور نامحسوسی تحت تأثیر فرسایش بادی قرار می‌گیرند و در حالت مرطوب، باد تأثیری ناچیزی دارد. در حالت خشک، هنگامی باد از دشت رسی می‌گذرد، با حمل دانه‌های ماسه، سطح دشت را شیار داده دراین صورت به آن کلوت می‌گویند.

ناهمواری‌ها و اشکال فرسایش بادی ازجمله کلوت‌ها در مناطقی واقع هستند که باد سرعت کافی برای بادکندگی و سایش داشته باشدکه در الگوی فرسایش بادی برخلاف فرسایش آبی حرکت مواد درهمه جهات امکان پذیراست.[۲] در نواحی با باد مداوم شدید و اقلیم خشک و بستر مناسب فرسایش باعث ایجاد شیارهای به صورت آرایه‌های موازی می‌شود که این شیارها (دالان‌ها) براثر افزایش فرسایش بادی-آبی گسترش می‌یابند. بدین نحو که عامل رطوبت باعث نرمی و سستی سطح منطقه می‌گردد. پس از خشکیدگی به سهولت با کوچکترین حرکت باد مواد برداشته می‌شود.

درحد فاصل این شیارها تپه‌های موازی ودوکی شکل کلوت‌ها هم جهت با باد غالب منطقه باقی می‌مانند: حالت دوکی‌شکل آن به نحو عمل فرسایش فرسایش بادی مربوط می‌شود به طوری که شیب روبه باد بیش از قسمت پشت به باد است.

کلوت‌های شهداد در بیابان لوت

عموما بزرگ‌ترین کلوتهای ایران و در واقع معروف‌ترین انها در دشت شهداد-منطقه لوت براساس ابعاد و عامل فرسایش به دو رخساره تقسیم می‌گردند. کلوتهای شهداد کرمان از زیباترین منظر طبیعی دنیا هستند که همه ساله گردشگران خارجی فراوانی را به سوی خود می کشانند. بویِه که در سالهای اخیر امکانات رفاهی و دسترسی این منطقه بهبود پیدا کرده است. این منطقه که به شهر خیالی لوت هم شهرت دارد از سوی مجله نشنال ِژئوگرافیک چند سال پیش به عنوان چهارمین جاذبه طبیعی دنیا انتخاب شده است.

یاردانگ‌های بزرگ حاصل فرسایش آبی-بادی و یاردانگ‌های کوچک تحت تاثیر فرسایش بادی شکل گرفته‌است.

دیدن کلوتها و قتی نسیمی ملایم صورتمان را نوازش میدهد سیری ندارد اما وقت رفتن است..

در مسیر برگشت اگر ده کیلومتر مسیر انحرافی بروید آبگرم تمیزی با امکانات کامل وجود دارد که خستگی را از تن مسافران در میبرد و اما وقت بازگشت رسیده است و باید حرکت کرد به سوی اصفهان.....

نویسنده گزارش : احسان ناجی

اطلاعات عمومی : دانشنامه ویکی پدیا

• قبلی
• بعدی